Konteksty odniesień do greckiej historii w łacińskiej literaturze erudycyjnej okresu pryncypatu kierownik dr Bartosz Kołoczek
Opis projektu
Celem projektu jest analiza kontekstów odniesień do greckiej historii w łacińskiej literaturze erudycyjnej okresu pryncypatu. Przez piśmiennictwo erudycyjne rozumiem wszelkie traktaty specjalistyczne, poradniki i kompendia wiedzy, powstałe w założeniu jako utwory niehistoriograficzne. Rozpiętość chronologiczna pracy będzie obejmowała okres od końca I w. przed Chr. do III w. po Chr. a zatem specjalistyczną literaturę powstałą od czasu rządów Oktawiana Augusta aż po tzw. wielki kryzys III w., przełomowy także dla rozwoju tej gałęzi literatury rzymskiej.
Owe fragmenty zgrupowane przez uczonych w specjalistycznych zbiorach najczęściej podawane są bez podziału na cytat bezpośredni, parafrazę czy też zwykłe nawiązanie do czyjejś myśli. Badacz korzystający z takiego zbioru, pozbawiony jest zazwyczaj szczegółowej wiedzy o charakterze dzieła i kontekście, w jakim oryginalnie pojawiło się dane zdanie, co może prowadzić do daleko idących nieporozumień. W kontekście owych starożytnych skarbnic cytatów mówimy tutaj nierzadko o traktatach specjalistycznych – literaturze gramatycznej, rolniczej, medycznej czy astronomicznej, a zatem obejmujących tematykę daleką od zainteresowań większości historyków. Do tego dochodzą liczne problemy językowe. W przypadku tekstów o bardzo złej tradycji rękopiśmiennej już wybór konkretnego wydania krytycznego, czy lekcji tekstu może znacząco wpłynąć na jego interpretację. Ten typ literatury był dotychczas przedmiotem zainteresowań przede wszystkim filologów klasycznych, literaturoznawców i językoznawców. Wydania krytyczne i komentarze sporządzane do tych autorów (poza Pliniuszem i Geliuszem) są nieliczne, podobnie jak przekłady na języki kongresowe, co ma duże znaczenie także dla ich znajomości. Tymczasem za grubą warstwą form fleksyjnych i terminów fachowych często można napotkać cenne dygresje historyczne, aluzje i nietypowy stosunek do faktów dziejowych, obojętne dla większości badaczy zajmujących się warstwą leksykalną i stylistyczną tekstu, zrozumiale jedynie w kontekście całości utworu lub jego dłuższego passusu. Przykładem mogą być anegdoty o znanych postaciach. Trudno nam je zignorować ze względu na ubogą bazę źródłową, ale często są one wykorzystywane przez historyków w oderwaniu od ich oryginalnego wystąpienia, przez co trudno oceniać ich wiarygodność.
Na podejście starożytnych Rzymian do przeszłości, nie mówiąc już o ich podejściu do greckiej przeszłości, zwykło się patrzeć jedynie przez pryzmat źródeł historiograficznych. Pomija się tymczasem to, jak na tę samą przeszłość patrzono poza kontekstem historiografii, jak historia była odbierana przez ludzi zajmujących się na co dzień innymi dziedzinami wiedzy: gramatyków, antykwarystów, autorów traktatów rolniczych, retorycznych, retorycznych czy astronomicznych. Innymi słowy, będzie mnie interesowało nie to, co my możemy się dowiedzieć od danego autora na temat greckiej historii, ale jak on sam, przedstawiciel innej kultury, żyjący w innych czasach i realiach tę przeszłość odczytywał i jaki miał do niej stosunek. Tak postawiony problem generuje całą masę badawczych pytań pobocznych, które będą uszczegółowionymi celami mojej pracy. Będzie mnie zatem interesowało to: jaką wiedzę na temat historii greckiej mogli posiadać poszczególni autorzy, z jakich źródeł ją czerpali, jaki jej zakres wymagali od swoich czytelników, jaka była wiarygodność informacji podawanych w tego typu dziełach, jak ich autorzy odnosili się do prac historiograficznych, w jaki sposób cytowali czy parafrazowali innych autorów zajmujących się tematyką grecką, jak na kształt podawanych przez nich informacji mogły wpływać ówczesne prądy literackie, czasy w jakich tworzyli, sytuacja polityczna i wreszcie podstawowe pytanie: jaki stosunek rzymscy autorzy tego typu twórczości mieli do greckiej historii i jak ten stosunek zmieniał się w czasie. Oczywiście z powodu ograniczonej bazy źródłowej odpowiedzi na te pytania nierzadko będzie można przypisać jedynie do poszczególnych dzieł, co już samo w sobie będzie niezwykle cenne dla korzystania z nich w charakterze źródeł historycznych a także w dyskusji na temat recepcji historii i kultury starożytnej Grecji w Rzymie, co pod wieloma względami ma wpływ także na jej współczesną postać.
Do prowadzenia zarysowanych powyżej badań skłoniły mnie wyniki pracy nad wydaniem traktatu Censorynusa (O dniu urodzin), w czasie których zwróciłem uwagę na istnienie wyraźnej luki w literaturze przedmiotu. Dużo miejsca poświęcano dotychczas poszczególnym autorom, ale i w tym przypadku problematyka ich odbioru greckiej historii, o ile w ogóle, była traktowana marginalnie. Brakuje przede wszystkim opracowań zajmujących się tą tematyką holistycznie.
Niniejszy projekt naukowy pozostaje w ścisłym związku z tematem rozprawy doktorskiej, przygotowywanej przeze mnie w Zakładzie Historii Starożytnej Instytutu Historii UJ, pod kierunkiem dr hab. Sławomira Sprawskiego.
Publikacje
· Lucjusz Ampeliusz, Repetytorium czyli co mały Rzymianin powinien wiedzieć o świecie (Liber Memorialis), przekład, wstęp i opracowanie Bartosz Jan Kołoczek, Fontes Historiae Antiquae XXXIII, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016.
http://www.press.amu.edu.pl/pl/historia/item/3754-fontes-historiae-antiquae
· Censorynus, Księga o dniu urodzin dla Kwintusa Caerelliusza (Liber de die natali ad Quintum Caerellium), przekład, wstęp i opracowanie Bartosz Jan Kołoczek, Fontes Historiae Antiquae XXX, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2014.
http://www.press.amu.edu.pl/pl/historia/item/2887-fontes-historiae-antiquae
Początki narodu rzymskiego (Origo gentis Romanae), O słynnych mężach miasta Rzymu (De viris illustribus urbis Romae), z języka łacińskiego przełożył, wstępem i przypisami opatrzył Bartosz Jan Kołoczek, seria Akme. Studia historica, wyd. Instytut Historyczny UW, Stowarzyszenie Historyków Starożytności, Warszawa 2016
http://stowarzyszeniehistorykowstarozytnosci.edu.pl/wp-content/uploads/2016/02/OGR-i-DVI.pdf
Marek Terencjusz Warron, O języku łacińskim, tom I: ks. V-VII, przekład, wstęp i komentarz, Bartosz Jan Kołoczek, Źródła Historyczne, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica,
Kraków 2019.
Bartosz Jan Kołoczek, Historia w rzymskiej literaturze erudycyjnej. Od Warrona do Kassjodora, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica,
Kraków 2019
Gajusz Juliusz Solinus, Zbiór wiadomości godnych uwagi albo Polihistor, przekład, wstęp i komentarz, Bartosz Jan Kołoczek, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica,
Kraków 2020.
http://iagellonica.com.pl/produkt/zbior-wiadomosci-godnych-uwagi-albo-polihistor/